Kiezen voor vrijheid

Kunstenaars zijn vrijbuiters die enkel doen waar ze zin in hebben, los van maatschappelijke conventies of maatschappelijk nut: zo luidt de mening van heel wat leken in de kunst. De realiteit is veel genuanceerder. Kunstenaars zijn kinderen van hun tijd, aanvaarden de maatschappij waarin ze leven of zetten er zich tegen af, ze maken gebruik van nieuwe inzichten en materialen of grijpen terug naar vervlogen tijden. Hun vernieuwende inzichten botsen soms met het gangbare denken.

Werken in opdracht was eeuwenlang de norm en is nog steeds een gangbare praktijk. Los van opdrachtgever is het met de vrijheid van een kunstenaar gesteld zoals met die van elk van ons.

Naast individuen streven ook volkeren naar vrijheid. Vaak mondt dit uit in een revolutie en in het vastleggen van nieuwe geplogenheden. Kunstenaars scharen zich achter één van de partijen en leggen de (anti)revolutionaire gedachten vast.

In het pakket bieden we foto’s van kunstwerken aan, video- en tekstmateriaal, vragen, opdrachten, tips om verder te werken in de klas. Het materiaal kan afzonderlijk gebruikt worden of naar eigen goeddunken gecombineerd worden.

 
OVERZICHT   |    LESMATERIAAL    |  ONDERSTEUNENDE BRONNEN   |    BEELDENBANK

 

OVERZICHT / SPECIFICATIES

VRAGEN
  • Kan kunst onafhankelijk zijn? Moet kunst onafhankelijk zijn?
  • Kan een kunstenaar onafhankelijk zijn? Moet een kunstenaar onafhankelijk zijn?
  • Wie bepaalt wat kunst is?
  • Kan de ene manier van werken een hogere kunstwaarde hebben dan een andere manier van werken (figuratief versus abstract – de ene stijl versus de andere)? Kan het ene soort van onderwerp een grotere kunstwaarde hebben dan een ander type van onderwerp?
  • Bestaat absolute vrijheid in de kunst en elders?
  • Mag een kunstenaar resoluut breken met de traditie: mag hij of zij totaal nieuwe onderwerpen aanboren en werken in een tot dan toe ongeziene stijl of kiest hij of zij beter voor kleine verschuivingen?
  • Mag iemand zichzelf kunstenaar noemen wanneer zijn werk niet als kunst bestempeld wordt door de samenleving?
  • Welke invloed mag een opdrachtgever hebben op het werk van de kunstenaar? Is dit anders naargelang de opdrachtgever een religieuze of seculiere functie bekleedt?
  • Gaan vrijheid en revolutie hand in hand?
  • Hoe beïnvloeden persoonlijke vrijheid en vrijheid van volkeren elkaar?
  • Is streven naar vrijheid een noodzaak of een heldendaad? Is er in deze een verschil tussen streven naar persoonlijke vrijheid of de vrijheid van een volk?
VAARDIGHEDEN
  • Aanleren van adequate woordenschat voor het beschrijven van en spreken over kunstwerken
  • Een kunstwerk leren analyseren
  • Een kunstwerk leren waarderen
  • Technische en esthetische waarden kunnen toekennen aan een artistiek werk
  • Een kunstwerk in de historische context kunnen plaatsen
  • Een mening vormen over kunstwerken en leren onderbouwen
  • Kunstwerken met elkaar leren vergelijken
  • Zich kunnen inleven in de situatie van anderen
  • Leren reflecteren over de invloed van de maatschappij op kunst
  • Leren reflecteren over vrijheid in de kunstwereld en in het leven in het algemeen
  • Een correcte mondelinge of schriftelijke taal kunnen hanteren
  • Zelf informatie kunnen verzamelen
  • Informatie uit opzoekwerk op een bevattelijke manier aan medeleerlingen kunnen overbrengen
  • Genuanceerde standpunten kunnen innemen
  • Kunnen reflecteren over het eigen engagement in de maatschappij
  • Ideeën kunnen omzetten in een schilderij, tekening, foto, collage …
  • Ontwikkelen van de verbeelding
VAKOVERSCHRIJDEND

Sleutelcompetentie Cultureel bewustzijn      Cultuurwetenschappen     Gedragswetenschappen    Levensbeschouwelijke vakken           Geschiedenis Sleutelcompetentie Nederlands                      Esthetica    Artistieke vorming   Plastische opvoeding    Sleutelcompetentie Andere talen   Kunstbeschouwing  Kunstgeschiedenis     Mens en samenleving  Sleutelcompetentie Historisch bewustzijn                      Sleutelcompetentie Leercompetenties  Sleutelcompetentie Burgerschap

 

LESMATERIAAL

TEKSt

‘Hoe vrij zijn moderne kunstenaars’

Lucio Fontana bevrijdt zich van dwingende regels in de schilderkunst. De tekst leidt de leerlingen aan de hand van Fontana’s ‘Concetto spaziale. Attese 140’ naar de grenzen van deze vrijheid.

Een afbeelding van het schilderij is opgenomen in de beeldenbank.

Lees Tekst Fontana  / Download Tips voor leraars bij tekst Fontana

 

VIDEO

'TAFEREEL VAN DE SEPTEMBERDAGEN 1830 OP DE GROTE MARKT TE BRUSSEL' en 'KUNST EN VRIJHEID'

Gustaf Wappers brengt de bewogen dagen van het streven naar vrijheid van een bevolking op een wervende manier in beeld. Louis Gallait toont een zelfbewuste, vrije kunstenaar. Een confrontatie tussen de twee werken laat de leerlingen nadenken over vrijheden die een kunstenaar zich veroorlooft. 

Bekijk de video:

 

Download Tips voor leraars bij video Wappers Gallait

ONDERSTEUNENDE BRONNEN

(niet-limitatieve lijsten)

LITERAIRE & KUNSTKRITISCHE TEKSTEN
  • Tekst van Camille Van Camp over traditie en vernieuwing.  Lees de tekst Camille Van Camp
  • Brief van de burgemeester van Brussel aan de Heren Leden van de Administratieve Commissie van het Schilderijenmuseum over 'Tafereel van de Septemberdagen 1830 op de Grote Markt te Brussel' van Gustaf Wappers.  Lees de brief van de burgemeester van Brussel 
  • Brief van Gustaf Wappers aan de burgemeester van Brussel over 'Tafereel van de Septemberdagen 1830 op de Grote Markt te Brussel'  van Gustaf Wappers.  Lees de brief van Gustaf Wappers
  • Tekst van Victor Joly over 'Kunst en Vrijheid' van Louis Gallait Lees de tekst van Victor Joly
  • Tekst uit Kunst van de 20ste en 21ste eeuw. Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België over Lucio Fontana.  Lees de tekst over Lucio Fontana
  • Tekst van Mayken Jonkman uit Mythen van het atelier. Werkplaats en schilderpraktijk van de negentiende-eeuwse Nederlandse kunstenaar over het verdienen van eer en geld via kunst.  Lees de tekst Mayken Jonkman
  • Gedicht 'Er is geen vrijheid in de zandwoestijn' van Gerrit Komrij.  Lees het gedicht Gerrit Komrij
CITATEN
  • Deeyah Khan
  • Felicien Rops
  • Ai WeiWei
  • Cennino Cennini
  • Jacques-Louis David
  • Sami Zemni
  • Frederik van Eeden
  • Lees hier de citaten kiezen voor vrijheid
VERWIJZINGEN
  • ROMANS

    Jean-Paul SARTRE, Met gesloten deuren, in De muur en ander proza, De Bezige Bij 2005 (oorspronkelijke Franse versie 1943)

    Martin SIMEK, De vuurvliegjes achterna. Een vlucht naar de vrijheid, Amsterdam, De Bezige Bij, 2009

    Ayn RAND, De eeuwige bron. The Fountainhead, Amsterdam, Uitgeverij Luitingh-Sijthoff BV, 2017 (oorspronkelijke Engels uitgave 1943)

  • NON-FICTIE

    T. PRONK, G.A.I. SCHUIJT e.a., Hoe vrij is kunst?, Otto Cramwinckel uitgeverij, 1992

    Lucio FONTANA, Het witte manifest (1946) overgenomen in Ad DE VISSER, De tweede helft gedocumenteerd, Amsterdam, SUN, 2002

    Dominique MARECHAL e.a., De Romantiek in België: tussen werkelijkheid, herinnering en verlangen, Tentoonstellingscatalogus Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, ING Cultuurcentrum en Wiertzmuseum, Tielt, Uitgeverij Lannoo, 2005

    Ger GROOT, De geest uit de fles. Hoe de moderne mens werd wie hij is, Rotterdam, Lemniscaat, 2017 – Hoofdstuk 11 De mens een kunstenaar. Schiller sluit aan bij het thema van dit dossier.

    Hannah ARENDT, De vrijheid om vrij te zijn, Amsterdam/ Antwerpen, Uitgeverij Atlas Contact, 2019

    Rudi VRANCKX (tekst) en Caryl STRZELECKI (illustraties), Imagine Mosul, De Eenhoorn 2019

    Sami ZEMNI, Vrijheid, Gelijkheid, Solidariteit. Een overzicht van de belangrijkste politieke en sociale ideologieën, Gent, OWL Press, 2021

  •  SONGS                                                                   

    Aretha Franklin, Think, 1968

    The Beatles, Imagine, 1971

    Bob Marley and The Wailers, Redemption Song, 1980

    U2, Sunday Bloody Sunday, 1983

    Jan Dewilde, De fanfare van honger en dorst, 1990

    Florent Pagny, Ma liberté de Penser, 2003

    Pharrel Williams, Freedom, 2015

    Angèle, La Thune, 2018

    Billie Eilish, Therefore I Am, 2020

    Miley Cyrus & Dua Lipa, Prisoner, 2020                     

  • FILMS                  

    Frank Darabont, The Shawshank Redemption, USA, 1994

    James McTeigue, V for Vendetta, 2006

    Bahman Ghobadi, No one Knows about Persian Cats, 2009

    Quintin Tarantino, Django Unchained, 2012

    Alison Klayman, Ai Weiwei: Never Sorry, 2012          

  • KORTE VIDEO'S

    In een korte video gemaakt naar aanleiding van de tentoonstelling ‘Be Modern. Van Klee tot Tuymans’ worden werken uit de KMSKB besproken (zie beeldenbank) die aansluiten bij het thema ‘Kiezen voor Vrijheid’ (enkel in het Nederlands).

    In de korte video worden laat 19de en vroeg 20ste eeuwse werken besproken, o.a. ‘De Seine bij de Grande-Jatte’ van Georges Seurat en ‘Portretten van de leden van la Société Libre des Beaux-Arts’  van Edmond Lambrichs (zie beeldenbank). Zowel impliciete als expliciete verwijzingen naar het thema ‘Kiezen voor vrijheid’ komen hierin aan bod (enkel in het Nederlands).

  • AUDIOBESCHRIJVING

    In de beeldenbank van dit dossier zijn ‘Het portret van Octave Maus’ van Théo Van Rysselberghe en ‘Skeletten bekvechten om een bokking’ van James Ensor opgenomen. Van deze werken werd zowel in het Nederlands als in het Frans een audiobeschrijving gemaakt. Het aspect ‘vrijheid’ wordt hierin besproken.

    Via deze linken kunnen ze beluisterd worden.

    Reliëfplaten met audiobeschrijvingen – Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België (fine-arts-museum.be)

    Dispositifs tactiles avec audiodescriptions – Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique (fine-arts-museum.be)

  • ONLINE PDF’s 

    Liberté artistique (enkel in het Frans)                               

    Dossier pédagogique "La liberté d'expression" (Amnesty International) (enkel in het Frans)

    Dossier de presse, Lucio Fontana, Rétrospective, Musée d’art moderne de la ville de Paris, 25 avril - 24 août 2014 (enkel in het Frans)

 

BEELDENBANK

Een selectie van schilderijen en beeldhouwwerken die verband houden met het thema Kiezen voor vrijheid kan u bekijken in beeldenbank Kiezen voor vrijheid

COLOFON

colofon kiezen voor vrijheid